У гэтым артыкуле вы знойдзеце:
- Казаць ці не казаць?
- Як сказаць праўду маленькім дзецям?
- Як сказаць праўду школьніку?
- Як сказаць праўду падлетку?
- Як дапамагчы дзіцяці ўспрыняць праўду?
- Карысныя кнігі.
Казаць ці не казаць?
Чаму многія бацькі выбіраюць не казаць дзецям праўды… Часцей за ўсё гэта тры прычыны: жаданне абараніць дзіця ад шоку, адсутнасць навыкаў і разумення, як правільна гэта зрабіць, і страх не справіцца з эмоцыямі дзіцяці.
Бацька сам напалоханы і не ведае, што рабіць, што казаць, таму падтрымлівае ілюзіі і фантазіі дзіцяці, каб захаваць ідэю, што свет добры і бяспечны.
У якіх сітуацыях казаць няпраўду абгрунтавана і прымальна?
Хлусня на падсвядомым узроўні можа выклікаць трывогу і напругу ў сям'і. Таму хлусня ў цэлым не канструктыўная, мы мусім быць адкрытымі. Але і казаць праўду трэба з улікам узроставых асаблівасцяў дзіцяці.
Чым малодшае дзіця, тым прасцейшымі мусяць быць адказы. Адно пытанне – адзін адказ. Калі дзіця трывожыцца, трэба спытаць, што да гэтага прычынілася, і прагаварыць сітуацыю.
Калі ёсць страх прамаўляць словы «затрыманы», «турма», «калонія», можна сказаць праўду: «Я пакуль не ведаю, як табе растлумачыць, але мне важна, што ты задаеш гэтае пытанне, я падумаю і адкажу».
Чаму варта казаць праўду?
Пра тое, што нехта з бацькоў зняволены, можа сказаць нехта чужы з негатыўнай ацэнкай, напрыклад «твой тата дурань», «твой тата злачынец», «твая маці здрадніца». Менавіта гэтая ацэнка можа застацца самай моцнай, бо будзе звязана з шокавым станам.
Стан напругі, трывогі, нявызначанасці будзе выклікаць у дзіцяці шмат здагадак і домыслаў пра тое, што адбываецца ў сям'і. Часцей за ўсё дзеці будуць вінаваціць сябе і шукаць прычыны ў сваіх паводзінах. А вам давядзецца шмат падманваць і доўга падтрымліваць легенду. Калі-небудзь у ёй могуць узнікнуць нестыкоўкі ці супярэчнасці, і тады можа адбыцца падрыў даверу. Акрамя таго, дзіця можа адчуваць крыўду, што адзін з бацькоў абраў «працу і камандзіроўкі» замест сям'і.
Што рабіць, калі дзіцяці сказалі, што бацька ў камандзіроўцы, а ён даведаўся праўду?
Прызнаць гэта і растлумачыць, што вы былі занадта разгубленыя ў той момант і не ведалі, што адказаць. У вас не было часу падумаць, таму вы зрабілі памылку – вырашылі схлусіць, бо лічылі, што так будзе лепей. Але цяпер вы разумееце – гэта быў няправільны выбар.
Да якіх наступстваў для дзяцей і зняволеных бацькоў можа прывесці «хлусня на карысць?»
Наступствы затрымання аднаго з бацькоў для дзіцяці могуць быць самымі рознымі. Яны вельмі залежыць ад узросту дзіцяці, падтрымкі сям'і з боку сяброў і сваякоў і г.д.
Так, могуць з’явіцца:
- трывога, розныя фобіі («усім страшна і мне страшна, не зразумела, з якой прычыны»), успышкі агрэсіі;
- пачуццё віны («мусіць, мама плача і не звяртае на мяне ўвагі праз мае дрэнныя паводзіны»);
- пачуццё кінутасці і неразумення («тата нават не павіншаваў нас на Новы год і дні нараджэння, мусіць, ён больш нас не любіць»);
- падрыў адносін і даверу да другога з бацькоў і, як следства, парушэнне базавага даверу да свету («калі мама мяне падманвае, то як я магу давяраць іншым людзям?»).
Пасля вызвалення маці (бацька) таксама можа сутыкнуцца з моцнай напружанасцю, бо давядзецца ўтойваць, дзе яна (ён) знаходзіўся і марнаваць сілы на падтрымку ілюзіі.
Як сказаць праўду маленькім дзецям?
Маленькім дзецям пасуе такі варыянт (можна выкарыстоўваць аналогію з мульцікаў, кніг і казак, паказваць на цацках):
- наш тата (мама і г.д.) вельмі добры і смелы;
- ён хацеў, каб усе навокал жылі шчасліва і весела;
- нядобрыя людзі вельмі спалохаліся гэтага і кінулі тату ў месца, з якога пакуль выйсці нельга. Там вельмі высокая агароджа. Але тата моцны, і яму не страшна. Ён там са сваімі смелымі сябрамі;
- мы будзем пісаць яму лісты, маляваць малюнкі і збіраць падарункі. А часам хадзіць у госці. Ён будзе вельмі рады. Мы будзем на яго чакаць. І ён абавязкова вернецца, калі злыя людзі стомяцца;
- ён нас вельмі любіць. А мы яго.
Як сказаць праўду школьніку?
Дзіцяці дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту мы апісваем сітуацыю вельмі проста і гаворым, як мы будзем у ёй жыць.
«Тата цяпер у калоніі, мы не можам пакуль з ім жыць разам, але мы будзем ездзіць да яго ў госці раз на тры месяцы».
Трэба не баяцца вымаўляць слова «турма» ці «калонія», каб не ствараць дадатковага напружання. Калі дзіця пытаецца, калі маці (бацька) вернецца, а вы не ведаеце адказу, то добры варыянт наступны: «Я не ведаю, але мы будзем яе (яго) чакаць». Адказваем толькі на тыя пытанні, якія дзеці задаюць.
Дзеці сярэдняга школьнага ўзросту ўжо цудоўна разумеюць, што такое турма. З імі можна абмяркаваць сітуацыю на прыкладзе «Чыпаліна». Калі мы бачым рэакцыю, то адлюстроўваем яе. Калі дзіця змаўкае, кажам: «Можа, ты разгублены цяпер. Але ты можаш задаць мне пытанні пазней, я заўсёды гатова(ы) з табой гаварыць пра гэта». Тут можна ўжо апярэджваць пытанні і адказваць крыху больш падрабязна.
Як сказаць праўду падлетку?
Вось прыклады фраз, што пасуюць, і патрэбных акцэнтаў:
- я хачу пагаварыць з табой пра нашу маму (нашага тату і г.д.);
- на жаль, свет уладкаваны так, што часам адбываецца не тое, што нам хацелася. Мы будзем рабіць усё магчымае, але нашыя жаданні не заўсёды выконваюцца лёгка;
- у свеце ёсць шмат усяго: ёсць людзі, якія жадаюць праўды і волі, а ёсць такія, якія не гатовыя да гэтага;
- наш тата вельмі добры і правільны чалавек. Ён хацеў, каб у нашай краіне было шчасце;
- я згодная(ы) з табой, што ў турме павінны сядзець толькі кепскія людзі, але, як ты ведаеш, часта (нават у тваім класе) караюць невінаватых. Так адбылося і з татам, і з многімі іншымі людзьмі. На жаль, так здараецца.
- ні я, ні мама (тата) не шкадуем аб гэтым. Часам мы мусім рабіць правільныя рэчы, нават разумеючы, што гарантый на перамогу няма. Гэта называецца «чалавечнасць» і «быць сапраўдным чалавекам». Мама (тата) – сапраўдны чалавек. Мы можам ганарыцца ёй (ім).
- мы будзем пісаць ёй (яму) лісты, разам перадаваць пасылкі, думаць пра яе (яго), размаўляць з ёю (ім) у думках. Яна (ён) дасць рады. А мы будзем радавацца і жыць, бо яна (ён) не хацеў бы, каб мы сумавалі.
- Калі-небудзь зярнятка праўды, якое яна (ён) пасеяў сваімі рукамі, прарасце. І гэта будзе вялікі лес. Бо такіх зярнятак тысячы.
Як дапамагчы дзіцяці успрыняць праўду?
Проста знаходзіцца побач і не палохацца пытанняў. Нават калі спалохаліся: «Тваё пытанне важнае, але я цяпер разгубленая(ы) і не ведаю, як адказаць, я падумаю і адкажу пазней». Дзіця ў любым выпадку павінна дакладна ведаць, што яго пытанні важныя і што яно атрымае на іх адказы.
Як даросламу рэагаваць на моцныя эмоцыі дзіцяці?
- любыя моцныя эмоцыі цалкам нармальныя. Нам не трэба іх баяцца і імкнуцца задушыць. Галоўнае тое, як мы падтрымаем дзіця ў яго стане. Можна абняць і паспрабаваць нармалізаваць пачуцці («Я таксама сумую, як і ты»), пагаварыць пра эмоцыі і пацярпелых бацьках;
- важна знаходзіць падставыі для радасці, арганізоўваць святы і казаць, што мама (тата і г.д.) была(ў) бы рада(ы) гэтаму. Не трэба фармаваць пачуццё віны («Маме дрэнна, калі ты плачаш»), прасіць дапамогі і разуменні ў дзіцяці («Мне самой дрэнна, лепш бы пра мяне падумаў і пашкадаваў маму»);
- добра прагаворваць эмоцыі дзіцяці ўслых: «Ты злуешся, ты жадаеш усіх забіць, ты ў роспачы, ты разгублены». Апісваем усё, што адбываецца, і знаходзім фразы, якія падтрымліваюць. Трэба прадумаць, што менавіта не раззлуе дзіця. Фраза «усё будзе добра» – дрэнны варыянт. Мы не ведаем, як будзе. «Я вельмі спадзяюся, што ўсё наладзіцца, але цяпер я не ведаю, што будзе. Я таксама злуюся, але я буду побач з табой»;
- галоўнае, быць сумленнымі з дзецьмі. Гэта лягчэй, чым здаецца.
Карысныя кнігі
Прапануем для дадатковай інфармацыі азнаёміцца з некаторымі кнігамі, дзе можна знайсці алгарытм зносін і разумення, што адбываецца з дзіцём у тэмах страты аднаго з бацькоў, бяспекі і ранейшага свету. Развод, добраахвотны сыход з сям'і ці нават смерць перажываюцца дзіцячай псіхікай па падобных сцэнарыях. Таму кнігі будуць карысныя і ў сітуацыі са зняволеннем аднаго з бацькоў.
- Брэніф'е Оскар, Дэспрэ Жак, «Галоўная кніга супярэчнасцяў. Усё пра жыццё і чалавека».
- Патрык Нэс, «Голас монстра» (кніга і фільм).
- Гельмут Фігдор, «Развод. Лячэнне траўмы страты і здрады».
- Дорыс Брэт, «Жыла-была дзяўчынка падобная да цябе... Псіхатэрапеўтычныя гісторыі для дзяцей».
Матэрыял падрыхтаваны на аснове серыі матэрыялаў аб псіхалагічнай дапамозе Праваабарончага цэнтру «Вясна».
Чытайце таксама:
- Як атрымаць псіхалагічную дапамогу ў Беларусі?
- Як атрымаць псіхалагічную дапамогу ў Літве?
- Як атрымаць псіхалагічную дапамогу ў Польшчы?